عید فطر
عید فطر روز اول ماه شوال، پایان یک ماه روزه‌داری ماه رمضان و از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است. در روایات این روز برای کسانی که روزه آنها در ماه رمضان پذیرفته شده، روز عید و پاداش معرفی شده است. در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.
آداب و احکام خاصی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ ازجمله احیا، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل، زیارت امام حسین(ع) و گفتن تکبیرات خاص.
این روز در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است. مسلمانان در این روز نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند.
جایگاه و اهمیت
عید فطر اولین روز ماه شوال است که با رؤیت هلال ماه شوال در پایان ماه رمضان ثابت می‌شود. در روایات روز عید فطر روزه جایزه‌های خدا، روز پاداش نیکوکاران آمرزش گناهان معرفی شده است. از امام علی(ع) نقل شده عید فطر عیدی کسی است که خداوند، روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.
- امام رضا(ع) فرمود:
- «روز فطر، از آن جهت عید قرار داده شده است که مسلمانان، اجتماعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون آیند و او را بر نعمت‌هایی که به آنان داده شده است، بستایند و روز عید، روز تجمع، روز خوردن روزه، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است؛ و برای آن که اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است؛ چرا که ماه رمضان، اولین ماه سال نزد اهل حق (شیعیان اثنی عشری) است. پس خداوند، دوست داشت که در چنین روزی، همایشی داشته باشند تا خدا را حمد و ستایش کنند و در این روز، تکبیر در نماز، از آن روی بیش از روزهای دیگر قرار داده شده که تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است، آن گونه که خداوند فرموده است: «تا خداوند را بر این که هدایتتان کرد، بزرگ بدارید و باشد که شکر گزارید». و در آن روز، دوازده تکبیر قرار داده شده است؛ چون در هر دو رکعت، دوازده تکبیر است هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم قرار داده شده و آن دو، یکسان نشده‌اند؛ چرا که مستحب است نماز واجب، با هفت تکبیر آغاز شود. از این رو در این جا با هفت تکبیر آغاز شده است. و در رکعت دوم، پنج تکبیر است؛ چرا که تکبیرة الاحرام نمازها در شبانه روز، پنج تکبیر است، و برای این که تکبیرها در هر دو رکعت، فرد فرد باشند.»
معنای فطر
کلمه «فِطر» به معنای روزه نبودن است که از ریشه فَطر به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع گرفته شده است و نیز گفته شده «تَفَطَّرَتْ» و «انْفَطَرتْ» به یک معنا است و «افطار» و «عید فطر» نیز از همین ریشه است؛ زیرا روزه‌دار دهانش را در وقت مغرب و روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.
احکام و آداب
شب عید
احکام شب عید فطر عبارتند از:
- خواندن دعا و نماز و قرائت قرآن؛ حضرت علی(ع) می‌فرماید: اگر بتوانی شب عید فطر و شب عید قربان و... را مراقبت کنی، چنان کن و در این شب‌ها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان.
- هنگام دیدن هلال ماه در شب اول ماه شوال، خواندن دعای استهلال مستحب است.
- زیارت امام حسین (ع) در این شب مستحب است.
- غسل کردن در شب عید مستحب است. روایت شده که قبل از غروب شب عید فطر غسل شود، آن‌گاه که می‌داند آن شب، شب عید است. نیز روایت شده که اواخر شب عید، غسل شود. گفته شده وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است.
- بنابر قول فقها، زمان وجوب زکات فطره آغاز شرعی شب عید فطر است؛ اما برخی همچون آیت الله خویی زمان آن را طلوع فجر روز عید دانسته‌اند. براساس برخی روایات منظور از «تزکی» در آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ» دادن زکات فطره است.
- نماز؛ امام صادق(ع) به نقل از حضرت علی(ع) فرمود: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند، که در رکعت اول حمد یک بار و هزار بار سوره «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم، حمد و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، از خدای متعال چیزی درخواست نمی‌کند، مگر آنکه خداوند به او عطا می‌کند.
- تکبیر بعد از نمازها؛ مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیرها گفته شود: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا.گفته شده مقصود از «و لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ» در آیه «وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُ‌ونَ» تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است.
- شب زنده‌داری؛ امام کاظم(ع) می‌فرماید: علی بن ابی طالب(ع) فرمود: این، مرا شادمان می‌سازد که هر شخص در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب. امام باقر(ع) فرمود: پدرم علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود: ای پسرم این شب کمتر از شب قدر نیست.
روز عید
- از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز وقت آن طلوع فجر است؛ ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، اختلاف است.
- گزاردن نماز عید در عصر غیبت مستحب است؛ ولی در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب است. براساس برخی روایات منظور از «فَصَلَّیٰ» در آیه «وَ ذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّیٰ» خواندن نماز عید است.
- مستحب است قبل از نماز عید خوراکی‌ای به ویژه خرما بخورند.
- گفتن تکبیرات، به گونه‌ای که وارد شده پس از نماز صبح و نماز عید و همچنین نماز ظهر و عصر روز عید مستحب است.
- خواندن دعای ندبه نیز مستحب است.
- توسعه دادن بر خانواده در خوردنی و غیر آن مستحب است.
- روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.
- مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در فرض وجوب نماز عید، حرام و در غیر این صورت، مکروه است.
آداب و رسوم عید فطر
عید فطر از مهم‌ترین عیدهای مسلمانان در کشورهای مختلف است که با آداب و رسوم خاص و تعطیلات دو روزه تا ۲۳ روزه همراه است. در عید فطر، مسلمانان نماز عید فطر را به جماعت می‌خوانند. آنها در این روز شرینی‌های محلی می‌پزند و چند روز جشن می‌گیرند و به دید و بازدید خویشان و دوستان و همچنین زیارت اهل قبور می‌روند.
| کشور | عربستان | قطر | سوریه | امارات | عمان | کویت | مالزی | اردن | سودان | اندونزی | بحرین | افغانستان | پاکستان | ترکیه | عراق | ایران |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تعطیلات | ۲۳ روز | ۱۱ روز | ۹ روز | ۹ روز | ۹ روز | ۹ روز | ۷ روز | ۶ روز | ۵ روز | ۵ روز | ۵ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۳ روز | ۲ روز |
در ایران ادارات دولتی به مناسبت عید فطر، یک روز تعطیل بود؛ از سال ۱۳۹۰ شمسی به دو روز افزایش یافت.
عید فطر در اشعار
مجیرالدین بیلقانی: روز بسْ خُرّم و موسم ز همه خوب‌ترست/عید فطرست که عالم همه پر زیب و فرست
جامی: عید فطر است بیا تا به می افطار کنیم/عیدگه خاک در خانه خمار کنیم
سعدی: برگ تحویل می کند رمضان/بار تودیع بر دل اخوان/ماه فرخنده روی برپیچید/و علیک السلام یا رمضان/الوداع ای زمان طاعت و خیر/بس بگرد به گونه گونه جهان
حافظ شیرازی : زان می عشق کز او پخته شود هر خامی/گر چه ماه رمضان است بیاور جامی.../روزه هر چند که مهمان عزیز است ای دل/صحبتش موهبتی دان و شدن انعامی
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۷، ص۶۵۰.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۱۵۴.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۴۲۸.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۲۲
- ↑ فراهیدی، العین، ذیل واژه «فطر»؛ واسطی، تاج العروس، ج۷، ص ۳۵۱.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فطر».
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فطر».
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص۵۹۰ ـ ۵۸۹
- ↑ مفید، مسارالشیعه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش،ج۱، ص۴۵۷.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ نگاه کنید به: یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج ۴، ص۲۲۲.
- ↑ سوره اعلی، آیه ۱۴.
- ↑ طباطبائی، المیزان، جامعه مدرسین، ج۲۰، ص۲۶۹.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۵۹؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۲۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۵۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۵۹.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص۵۸۹.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۵.
- ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۱۰ق، ج ۷، ص۸۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج ۱۱، ص۳۳۲ ـ ۳۳۳
- ↑ سوره اعلی، آیه ۱۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، جامعه مدرسین، ج۲۰، ص۲۶۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج ۱۱، ص۳۷۷
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج ۱۱، ص۳۷۸ و ۳۸۲
- ↑ خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۲۷.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال بالأعمال الحسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۰۴.
- ↑ أبو الصلاح الحلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۱۵۵
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، جواهر الکلام، ج ۱۶، ص۳۲۴
- ↑ أبو الصلاح الحلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۱۵۵
- ↑ ، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ، سایت شواری نگهبان.
- ↑
- ↑ احتمالاً منظور از ۷ تکبیر در رکعت اول این است که با یک تکبیر نماز شروع می شود و ۵ قنوت دارد وپیش از هر قنوتی نیز تکبیری دارد ویک تکبیر هم برای رفتن به رکو ع که روی هم می شود ۷ تکبیر و در رکعت دوم چون ۴ قنوت دارد ۴ تکبیر دارد ویک تکبیر هم برای رفتن به رکوع که روی هم می شود ۵ تکبیر
- ↑ ترجمه: خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود و ستایش ویژه خداست و ستایش ویژه خداست بر آنچه ما را بدان هدایت کرد و او را سپاس بر آنچه به ما ارزانی داشت.
- ↑ هدف این است که این روزها را تکمیل کنید؛ و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید!
- ↑ علي بن إبراهيم: وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّٰى قال:صلاة الفطر و الأضحى.(بحرانی، البرهان في تفسير القرآن، نشر موسسه بعثت، ج۵، ص۶۳۷)
منابع
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
- ، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح عروة الوثقی، تهران، بی نا، ۱۳۱۰ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابوالصلاح الحلبی، تقی الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمومنین(ع)، ۱۴۰۳ق.
- ، سایت شورای نگهبان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۰، تاریخ بازدید: ۳۱ خرداد ۱۳۹۶ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالأعمال الحسنه، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد وسلاح المتعبد، بیروت، موسسة الاعلمی، ۱۴۱۸ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة، ۱۴۲۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، مسارالشیعه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاءالثراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.
- یزدی، سید کاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (محشی)، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.